Η ουτοπία των ρεαλιστών της οικονομίας

Σήμερα διανύουμε πολύ ενδιαφέροντες καιρούς αφού ο κόσμος όπως τον ξέραμε αλλάζει ραγδαία. Το σημερινό οικονομικό σύστημα είναι πρακτικώς μη βιώσιμο, δηλ ο καπιταλισμός και σίγουρα η συγκεκριμένη μορφή του, ο νεοφιλελευθερισμός. Η θέση μου είναι ότι δεν μπορεί να υπάρξει καμία καπιταλιστική μορφή που να ισχύουν τα δυο παρακάτω ζητούμενα (Ι) αέναη ανάπτυξη και (ΙΙ) κοινωνική ευμάρεια, αφού η ταυτόχρονα ύπαρξή τους απειλή την ίδια την επιβίωση του καπιταλισμού. Το κείμενο αυτό είναι ως απάντηση σε αυτούς που θεωρούν λογικές και ρεαλιστικές φωνές τα νεοφιλελεύθερα κόμματα (Δράση, ΔΗΣΥ, ΔΞ). Θα προσπαθήσω όσο πιο σύντομα και απλά γίνεται να παραθέσω την άποψη μου.

Ο κακός (ρεαλιστικός) καπιταλισμός

Το βασικό πρόβλημα ξεκινά από την δημιουργία χρήματος, που βασίζεται στο λεγόμενο κλασματικό αποθεματικό σύστημα¹. Όταν κάποιος δανειστεί από μια τράπεζα τότε αυτή δημιουργεί χρήμα εκ'του μη όντος και το δίνει στον πελάτη.  Δηλ. ο υπάλληλος τυπώνει στον υπολογιστή το πόσο και έχουμε την δημιουργία λογιστικού χρήματος προς δανεισμό. Γιατί δουλεύει αυτό το κόλπο; Διότι πολύ απλά δεν πρόκειται να έχουμε το λεγόμενο bank run, δηλ. την μαζική απόσυρση των καταθέσεων, ή τουλάχιστον η πιθανότητα αυτή είναι πολύ μικρή. Μέχρι εδώ μπορεί κάποιος να πει ότι είναι και θεμιτό να έχουμε άπειρο χρήμα. Όμως το δανειζόμενο χρήμα έχει ένα κόστος και αυτό λέγεται τόκος. Ας υποθέσουμε ότι Χ είναι ο συνολικός αριθμός χρήματος στον κόσμο. Αν δημιουργήθηκε το πόσο αυτό με τον παραπάνω τρόπο τότε θα έχει και ένα τόκο α%, δηλ. πρέπει να πληρωθεί το πόσο (1+α)*Χ. Όσο έχουμε διόγκωση της οικονομίας (αέναη ανάπτυξη) τότε ανατροφοδοτούμε το χρέος με νέα δημιουργία χρήματος. Τη γίνεται στην περίπτωση ύφεσης² (καλή ώρα); Τότε ο ρυθμός ανάπτυξης της οικονομίας υστερεί αυτού του χρέους και έχουμε καταστροφή χρήματος, δηλ. αποπληρωμή των χρεών. Όμως το σύνολο των χρεών, λόγω τοκισμού, είναι μεγαλύτερο αυτού του διαθέσιμου χρήματος. Άρα κάποιοι δεν μπορούν να αποπληρώσουν τα χρέη και τοτε η τράπεζα (θεωρούμε τις τράπεζες ως ένα κλειστό κύκλωμα) θα απαιτήσουν τις υποθήκες. Τότε αναγκαστικά κάποιοι θα χάσουν το σπίτι τους, το αμάξι τους κτλ. Ταυτόχρονα αυτός ο όγκος πραγματικής αξίας θα περιέλθει στα χέρια των αργυραμοιβών τραπεζοκρατών. Πρακτικά σημαίνει ότι το σημερινό σύστημα επιβιώνει, οδηγώντας στην ντετερμινιστική φτωχοποίηση μεγάλων κομματιών της κοινωνίας και τη μεταφορά πλούτου στους ισχυρούς.

Ο καλός καπιταλισμός

Όμως πέρα των κοινωνικών επιπτώσεων έχουμε και την ανισοκατανομή του πλούτου,  έχουμε και πιο σοβαρές συνέπειες. Ας κάνουμε την υπόθεση ότι το καπιταλιστικό σύστημα είχε ως στόχο την ευημερία του κόσμου. Σημειώνουμε ότι η ευημερία κατά τα σημερινά πρότυπα είναι αλληλένδετη με τον καταναλωτισμό. Αφού έχουμε ένα μηχανισμό που παράγει άπειρο χρήμα, τότε και ένα μικρό ποσοστό του άπειρου είναι ικανό για την παγκόσμια ευμάρεια. Αυτό όμως απαιτεί αέναη ανάπτυξη, για την αποφυγή υφεσιακών φάσεων. Όμως η αέναη ανάπτυξη έχει ένα κόστος στην πραγματική οικονομία και αυτό ονομάζεται ενέργεια. Ναι μεν το χρήμα δημιουργείται χωρίς κόστος (και αυτό είναι λάθος μιας και δεν συμπεριελαμβανω, εν γνώση μου, τον πληθωρισμό), αλλά αυτό χρησιμοποιείται για να αγοραστούν αγαθά όπως τροφή, αυτοκίνητα, σπίτια κτλ. Για να γίνουν όλα αυτά απαιτείται ενέργεια (υποθέτω οτι και οι πρώτες ύλες χρειάζονται ενέργεια για να επεξεργαστούν)! Όμως ο πλανήτης μας έχει πεπερασμένα αποθέματα και ροές νέας ενέργειας. Δηλ. το πετρέλαιο δεν είναι άπειρο στα έγκατα της γης και οι ανανεώσιμες πηγές ενέργειας έχουν είτε πεπερασμένο ρυθμό ανανέωσης, πχ η ηλιακή εξαρτάται απ την ηλιοφάνεια, είτε πεπερασμένο ρυθμό απορρόφησης, πχ δεν μπορούμε να μετατρέψουμε το σύνολο του ανέμου σε χρηστική ενέργεια. Άρα η αέναη ανάπτυξη έχει κάποια φυσικά όρια. Όσο μεγαλώνει ο πληθυσμός της γης τόσο αυξάνονται και οι ανάγκες της σε ενέργεια, για να συντηρηθεί ο σημερινός, δυτικός τρόπος ζωής. Οπότε καταλήγουμε ότι ο κοινωνικός καπιταλισμός είναι ουτοπικός, μιας και απαιτεί αέναη ανάπτυξη και κατά συνέπεια άπειρη παραγωγή ενέργειας.

Συνοπτικά, από τα παραπάνω συμπεραίνουμε ότι:

·         Η αέναη ανάπτυξη αποτελεί μια ουτοπία, αφού αντιβαίνει τους νόμους της Φυσικής μέσω της περατότητας των πρώτων υλών και των πηγών ενέργειας

·         Λόγω του παραπάνω, ο καπιταλισμός επιβιώνει μέσω της επικαλούμενης «δημιουργικής καταστροφής» και των κύκλων ανάπτυξης-ύφεσης³, κατά τις οποίες ο πραγματικός πλούτος περιέρχεται στα χέρια των ολίγων.

Και ποιο θα ήταν το ιδανικό οικονομικοπολιτικό σύστημα κατά την γνώμη μου; Ουσιαστικά χρειάζεται να αναθεωρήσουμε τις απόψεις μας περί ανάπτυξης και κοινωνικής ευημερίας. Αλλά αυτό θα το απαντήσω σε άλλη ευκαιρία.

1. http://en.wikipedia.org/wiki/Fractional_reserve_banking
2. Δεν θα αναλύσω εδώ για πιο λόγο έχουμε υφεσιακές περιόδους.
3. http://en.wikipedia.org/wiki/Business_cycle